Korpus Ochrony Pogranicza

  

      
         Specyficzne uwarunkowania społeczno – polityczne na kresach wschodnich II Rzeczpospolitej spowodowały, iż żadna z działających tam do 1924 r. formacji granicznych nie była w stanie w pełni zrealizować swoich zadań. Różnice w systemach polityczno – gospodarczych Polski i Związku Sowieckiego, katastrofalna sytuacja gospodarcza wschodniego sąsiada, konflikty narodowościowe, a także brak oficjalnych stosunków dwustronnych pogłębiały procesy destabilizacyjne.
    
         Nie zmieniło sytuacji przejęcie w 1923 r. ochrony granicy przez Policję Państwową. Była ona bezsilna wobec narastającej fali przestępczości granicznej. Rozwijał się przemyt, mnożyły się wykroczenia o charakterze kryminalnym i celnym. Ponadto na pograniczu działały bandy rabunkowe, znajdujące często poparcie po wschodniej stronie granicy. Apogeum niepokojów i aktów dywersyjnych przypadł na rok 1924, w którym doszło do 189 napadów rabunkowych i dywersyjnych oraz 28 zamachów sabotażowych. Na łamach prasy atakowano wówczas rząd za bezsilność wobec rozwijającej się niebezpiecznie sytuacji, domagano się podjęcia zdecydowanych kroków i zaprowadzenia ładu i porządku na pograniczu.
      
         W sierpniu 1924 r., obradująca pod przewodnictwem Prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego Rada Ministrów, uwzględniając wnioski szefów resortów Spraw Wewnętrznych oraz Wojskowych, podjęła uchwałę o powołaniu zorganizowanego na wzór wojskowy - korpusu granicznego dla ziem wschodnich.
      
      12 września 1924 r. Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało rozkaz w sprawie utworzenia Korpusu Ochrony Pogranicza, a 17 września opracowaną przez Sztab Generalny WP instrukcją określono wojskową strukturę formacji. W jej skład wchodziły: dowództwo, sztab, służby specjalistyczne, brygady ochrony pogranicza oraz kompanie i strażnice. Zadaniami związanymi z wyszkoleniem kadry zajmowały się szkoły podoficerskie: podoficerów zawodowych piechoty, podoficerów zawodowych kawalerii, tresury psów służbowych, kompanie szkolne podoficerów służby czynnej. W ramach KOP swoje zadania wypełniały: dywizjon żandarmerii oraz szefostwo wywiadu.
      
      Korpus podporządkowany został dwóm resortom: Ministerstwu Spraw Wojskowych - pod względem personalnym, organizacyjnym, operacyjnym i wyszkolenia oraz Ministerstwu Spraw Wewnętrznych  - pod względem ochrony granicy, bezpieczeństwa w pasie granicznym oraz budżetu. Od maja 1938 r. w sprawach  wywiadu oraz przygotowań do zadań wojennych KOP podlegał również Generalnemu Inspektorowi Sił Zbrojnych.
      
      Zawarte pomiędzy  ministrami spraw wewnętrznych i wojskowych porozumienie przewidywało organizację KOP w trzech etapach: pierwszy od 01.11.1924 r., drugi – do 01.03.1925 r. i trzeci – do 11.03.1926 r.
W pierwszym etapie – brygady KOP nr 1, 2, 3 przejęły odcinki graniczne województw: wołyńskiego, nowogródzkiego i wileńskiego. W 1925 r. nowo utworzone brygady nr 4 i 5 obsadziły odcinki graniczne województw poleskiego i tarnopolskiego. W marcu 1925 roku 6 brygada KOP objęła ochronę granicy z Litwą i Łotwą.
      
      Ostatecznego zamknięcia obu skrzydeł granicy wschodniej i północno – wschodniej dokonano w październiku 1927 r. Oddziały KOP, wychodząc poza pierwotne ustalenia, dodatkowo chroniły suwalski odcinek granicy polsko – pruskiej oraz wzdłuż Dniestru - granicy polsko – rumuńskiej. Granica służbowej działalności KOP w roku 1939 rozciągała się od styku Polski, Litwy i Prus Wschodnich na północy przez linię graniczną z Litwą, Łotwą, Związkiem Radzieckim, Rumunią, Ukrainą Zakarpacką, Węgrami i okupowaną przez Niemcy Słowacją aż do Wisłoki.
     
      W latach 1929 – 1938 przeprowadzono wiele zmian w strukturze organizacyjnej KOP. Wszystkie jednostki i pododdziały, począwszy od strażnicy po brygadę, przyjęły nazwę miejscowości, w których stacjonowały lub nazwę geograficzną. W 1930 r. w brygadach (z wyjątkiem Brygady „Grodno” i „Wołyń”) pojawiły się pułki. W dalszym ciągu rozrastała się kadra oraz zwiększał stan zaopatrzenia formacji. W ramach zmian strukturalnych w 1937 r. przeorganizowano wiele jednostek KOP-u zmieniając często ich dyslokację. Rozpoczęto też budowę baterii lekkiej artylerii KOP.
       
        Po dokonanych zmianach reorganizacyjnych, struktura KOP przyjęła następujący kształt: Dowództwo KOP; Szefostwo Wywiadu KOP; brygady KOP; pułki KOP; bataliony graniczne KOP; bataliony odwodowe KOP; strażnice KOP; Dywizjon Kawalerii KOP; szwadrony KOP; kompanie saperów; Dywizjon Artylerii Lekkiej; baterie artylerii lekkiej; Centralna Szkoła Podoficerów KOP.
      
       Bez względu na zachodzące zmiany organizacyjne do końca roku 1938, podstawowym zadaniem granicznych jednostek działających na wschodzie było zabezpieczenie pod względem politycznym, bezpieczeństwa publicznego, skarbowo – celnym oraz wojskowym granicy i terenów przygranicznych. Szczegółowy zakres działań KOP obejmował m.in. strzeżenie nienaruszalności znaków i urządzeń granicznych, niedopuszczanie do nielegalnego przekroczenia granicy, współdziałanie z organami wojska w dziedzinie obrony państwa.
     
        Formacją w okresie jej działalności dowodzili kolejno do 07.05.1929 r. gen. dyw. Henryk Minkiewicz, od 18.05.1929 r. gen. dyw. Stanisław Tessaro, od 10.1930 r. gen. bryg. Jan Kruszewski, od 31.08.1939 gen. bryg. Wilhelm Ruckemann.
      
        Rok 1938 był ostatnim, w czasie którego Korpus istniał i działał według pokojowej organizacji. Przygotowywany od początku lat trzydziestych i wprowadzany w 1939 r. plan mobilizacyjny „W” przewidywał dla KOP szereg nowych zadań. W ramach ich realizacji od wiosny 1939 r., rozpoczęto, wraz z zarządzoną dnia 23.03.1939 r. częściową mobilizacją, przesuwanie batalionów i innych pododdziałów w różne regiony kraju oraz podporządkowywanie ich jednostkom operacyjnym. Tym samym formacja weszła w okres przygotowań wojennych.
    

       Dnia 1 września 1939 roku wojska niemieckie rozpoczęły z Polską wojnę. Od początku żołnierze KOP - u znaleźli się na pierwszej linii zmagań militarnych i wytrwali w nich do końca, walcząc bohatersko w obronie ostatnich skrawków Rzeczpospolitej na Helu i pod Kockiem.
 
      Przegrana kampania na jesieni 1939 r. stała się kresem istnienia Korpusu Ochrony Pogranicza.